گروه رشته­ های بین رشته­ ای و فرا رشته­ ای

 

گسترش حوزه­های مختلف علوم و ظهور رشته­ها و گرایش‌های جدید در آن، موجب پیدایش زمینه‌های تخصصی بسیاری شده ‌است. با این­حال اغلب عدم ارتباط موثر بین این حوزه­ها، فقدان یک دیدگاه جامع و یکپارچه را به همراه داشته ‌است. علوم میان رشته‌ای و فرا رشته­ای به تناسب نیازهای جدید و تخصص‌های نوظهور، مرزهای سنتی بین رشته‌های دانشگاهی یا مکاتب فکری را پشت سر گذاشته و امکان نگرش جدید به حیات را برای بشر فراهم نموده است. به همین منظور علومی که با تلفیق چند علم گوناگون ایجاد می‌شوند را دانش­های میان‌رشته‌ای می‌نامند. رویکردها و گونه‌های میان‌رشته‌ای، مبین نسبت و نحوه پیوند و تعامل میان مفاهیم، دانش، تجارب، روش‌ها، و ابزارهای مختلف از رشته‌های گوناگون در خصوص موضوع یا مسئله مورد نظر هستند که نوع همکاری و مشارکت، و شیوه‌های مواجهه با موضوعات و مسائل پیچیده را به کنشگران فعالیت‌های میان‌رشته‌ای نشان می‌دهند. جهت‌گیری‌های میان‌رشته‌ای در مطالعات علمی در آینده دیگر نه یک انتخاب، که یک اجبار و الزام خواهد بود.

 

در همین راستا، گروه بین رشته­ای و فرا رشته­ای دانشگاه اراک با استفاده از ظرفیت­های بیشمار و متنوع اساتید برجسته این دانشگاه، در حال حاضر در 8 رشته آموزشی و کاربردی در مقطع کارشناسی ارشد اقدام به پذیرش دانشجو نموده و به منظور پاسخگویی به نیاز­های جامعه و صنعت، تاسیس چند رشته دیگر در مقاطع تحصیلات تکمیلی در دست اقدام است.

 

معرفی میان رشته­های دایر در دانشگاه اراک

علوم و مهندسی آب – گرایش هیدروانفورماتیک

هیدروانفورماتیک یکی از 8 گرایش دایر در مقطع کارشناسی ارشد رشته مهندسی آب است. با توجه به گسترش روز افزون جمعیت و توسعه صنایع از یک سو و محدودیت در منابع آب شیرین قابل دسترس، رشته علوم و مهندسی آب در سطح جهانی مورد توجه بسیار قرار گرفته است. ورود انواع آلودگی‌های میکروبی و شیمیایی از طریق فاضلاب‌های شهری، صنعتی و زه‌آب‌های کشاورزی منابع حیاتی آب مورد نیاز انسان‌ها را به‌طور جدی مورد تهدید قرار داده است به­گونه­ای که این روند، رفته رفته دسترسی به آب کافی و سالم را در برخی از کشورها به یک بحران جدی تبدیل کرده است.

گستردگی رشته علوم و مهندسی آب باعث می­گردد تا دانشجویان درس‌هایی از رشته‌های دیگر مانند علوم اجتماعی، مهندسی محیط زیست ، مهندسی صنایع، مهندسی کشاورزی (زراعت، باغبانی و گیاهپزشکی)، جغرافیا، فناوری اطلاعات، اقتصاد و حقوق را بگذرانند. در واقع این رشته به عنوان یک رشته میان رشته­ای، با در برگرفتن طیف وسیعی از دانش‌ها در زمینه آب، قادر به ایجاد ارتباط مناسب با رشته‌های مختلف دانشگاهی است.

در بین گرایش­های مختلف رشته مهندسی آب، هیدروانفورماتیک می­تواند با استفاده از فناوری اطلاعات در رابطه با مشکل روز افزون توزیع و استفاده بهینه از آب برای اهداف مختلف به کار گرفته شود. دانشجویان در مقطع کارشناسی ارشد این گرایش 32 واحد درسی در قالب دروس تخصص، اختیاری و پایان نامه را می­گذرانند.

ارتباط نزدیک با رشته­های دیگر، زمینه اشتغال دانش­آموختگان رشته علوم و مهندسی آب در بخش‌های مختلف از جمله وزارت جهاد کشاورزی، قسمت­های مختلف وزارت نیرو از جمله شرکت‌های آب منطقه‌ای، شرکت‌های آب و فاضلاب شهری و روستایی، شیلات، مهندسین مشاور آب و خاک و شرکت‌های خصوصی پیمانکار و مشاور در حوزه آب را فراهم کرده است.

 

مهندسی مکاترونیک

مهندسی مکاترونیک یک میان­رشته­ای مدرن است که با ترکیب و هم­افزایی رشته­های مهندسی مکانیک، مهندسی برق و مهندسی کامپیوتر ایجاد شده است. امروزه طراحان و مهندسان با پروژه­هایی روبرو هستند که بابد در آن عناصر مکانیکی و الکترونیکی را به همراه بخش­های پردازش سیگنال، در یک سیستم یکپارچه جای دهند. در نظر گرفتن حداقل ابعاد و استفاده از قطعات و زیر سیستم­های استاندارد و ایجاد یک هم­افزایی بین فناوری­های مختلف از ملزومات انجام این پروژه­ها است. انجام چنین پروژه­هایی نیازمند تربیت مهندسانی با مهارت­های چندگانه و دیدگاه چند بعدی است. رشته مهندسی مکاترونیک با هدف تربیت مهندسانی با مهارت­های متعادل و قابل قبول از مهندسی مکانیک، برق و نرم افزار در دانشگاه­های جهان ایجاد شده است. دانش آموختگان این رشته می­توانند در اغلب صنایع از جمله صنایع تولیدی، صنایع خودروسازی، هوا فضا، نیروگاه­های تولید برق، پالایشگاه­ها، صنایع مخابراتی، پزشکی و شرکت­های توسعه نرم­افزاری مشغول به کار شوند.

 

ریز زیست فناوری

ریز زیست فناوری یک زمینه میان­رشته­ای است با هدف مهندسی، ساخت و دست­کاری سامانه­ها در ابعاد یک تا صد نانومتر با الهام از ابزارهای نوین برای شناخت دنیای ریز حاکم بر سامانه­های زیستی. این علم پلی میان علوم فیزیک، شیمی، زیست شناسی و علوم مهندسی است. این فناوری همچنین حدواسطی بین نانوفناوری و زیست فناوری است. ترکیب این فناوری­ها باعث تولید نسل جدیدی از مواد و سامانه­هایی شده است که در حوزه­های مختلفی مانند پزشکی، محیط زیست و کشاورزی کاربرد فراوانی دارند. ریززیست فناوری چشم­انداز جدیدی برای دانشجویان و پژوهشگرانی که در سیستم­های فیزیکی و زیستی در مقیاس نانو و کاربرد آن در پزشکی و صتعت فعالیت دارند را فراهم کرده است.

دوره کارشناسی ارشد ریز زیست فناوری دوره­ای آموزشی و پژوهشی است که طی آن مجموعه­ای از اصول، علوم و فنون در زمینه نانوتکنولوژی ، سامانه­های زیستی، کاربرد نانوتکنولوژی در زمینه­های علوم زیستی و فناوری زیستی، روش­های آنالیز سطوح و ذرات در مقیاس نانو، برهمکنش مواد و مولکول­های زیستی و همچنین سلول­ها با سطوح و نانوساختار­ها، روش­های طراحی و ساخت نانوساختار­ها، کاربرد نانوتکنولوژی در پزشکی و از جمله توسعه سامانه­های دارورسان، توسعه سامانه­های نانوساختار در آنالیز سلول­ها و مواد زیستی و ... ارائه می­شود.

هدف اصلی این دوره تربیت متخصصین در مقطع کارشناسی ارشد در حوزه نانوزیست فناوری همگام با مراکز دانشگاهی و پژوهشگاهی کشور­های پیشرفته است. دانش آموختگان این دوره به خوبی توانایی ادامه تحصیل در رشته نانوزیست فناوری در مقطع دکتری، و پس از آن هدایت و انجام پروژه­های پژوهشی و آموزشی این رشته در مقاطع تحصیلات تکمیلی و همچنین ارائه خدمات تخصصی در بخش­های صنعتی و یا تجاری مربوطه را خواهند داشت.

 

نانوشیمی

فناوری نانو یا نانوتکنولوژی رشته­ای از دانش کاربردی و فناوری است که موضوعات گسترده­ای را پوشش می­دهد. موضوع اصلی آن نیز مهار ماده یا دستگاه­های در ابعاد کمتر از یک میکرومتر، (معمولا ً حدود ۱ تا۱۰۰ نانومتر) است. در واقع نانوتکنولوژی فهم و بکارگیری خواص جدیدی از مواد و سیستم­هایی در این ابعاد است که اثرات فیزیکی جدیدی - عمدتا ً متاثر از غلبه خواص کوانتومی بر خواص کللسیک - از خود نشان می­دهند. نانو شیمی یکی از شاخه­های دانش شیمی است که به بررسی شیمی مواد در مقیاس ذره­ای نانومتری می­پردازد. این دانش در زمینه­های مختلفی از جمله سوخت، پلیمر، رنگ، پوشاک، دارو، خوراک و به طور کلی هر آنچه که به شیمی و مهندسی شیمی مربوط می­شود، کاربرد دارد. به طور کلی توجه به فناوری نانو و کار و تولید در این مقیاس، برای دستیابی به فراورده­های با کیفیت و کمیت بهتر و به عبارتی ارزان­تر، محکم­تر، سبک­تر و کاراتر می­باشد. امروزه اهمیت علم نانو در عرصه­های گوناگون از جمله علم شیمی بسیار مورد توجه واقع شده و در کشورهای در حال توسعه از جمله کشور عزیزمان ایران، نقطه امید بسیاری از پژوهشگران و حتی سیاستمداران برای جبران عقب ماندگی­های علمی کشور است.

دوره کارشناسی ارشد علوم و فناوری نانو - رشته نانو شیمی دوره­ای است که دانشجو با گذراندن آن با اصول تحقیق آشنا شده و آموزش­های لازم برای نحوه تعریف و بررسی تحقیقی یک موضوع را می­آموزد، به نحوی که برای ادامه تحصیل در دوره دکتری بتواند به صورت مستقل اندیشه نماید. هدف از این دوره تربیت نیروی انسانی متخصص و مسلط به علم نانو و بکارگیری آن در زمینه­های علم مواد، الکترونیک، اپتیک، کاتالیست، پلیمر، دارورسانی و سایر زمینه­های وابسته است.

 

نانوفیزیک

ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ به این­که فیزیک از جمله ﻋﻠﻮﻡ پایه­ای و کاﺭﺑﺮﺩﻱ در بسیاری از زمینه­های ﻋﻠﻤﻲ-ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ است و ﺑا ﺗﻮﺟﻪ ﺑه گسترش روز ﺍﻓﺰﻭن ﻋﻠﻮﻡ نانو و پتانسیل بالقوه این علوم در اکثر زمینه­ها، بررسی مفاهیم مرتبط با فیزیک در مقیاس نانومتری با توجه به نیاز روز افزون صنعت و جامعه بین المللی به محصولات و فناوری­های نانو، لزوم گسترش و راه­اندازی این رشته را روشن و مشخص می­سازد.

ﺩﻭﺭﻩﻛﺎﺭﺷﻨﺎﺳﻲ ﺍﺭﺷﺪ ﻧﺎﻧﻮ ﻓﻴﺰیک به ﺷﻴوه آموزشی-پژﻭﻫﺸﻲ، مشتمل بر دروس ﻧﻈﺮﻱ و رساله ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ در ﺯﻣﻴﻨﻪ­های مختلف  علمی مرتبط با ﻓﻨﺎﻭﺭﻱ­های نانو و ﻋﻠﻮﻡ فیزیک ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. ﻫﺪﻑ ﺍﺯ ﺍﻳﺠﺎﺩ ﺍﻳﻦ ﺩﻭﺭﻩ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻧﻴﺮﻭﻱ ﺍﻧﺴﺎﻧﻲ متخصص در گرایش­های ﻣﺨﺘﻠﻒ مرتبط با فیزیک و فناوری نانو است به گونه­ای که بتواند پاسخ­گوی نیازهای تحقیقاتی، آموزشی و صنعتی کشور باشد.

دانش آموختگان این دوره قادر هستند در مراکز صنعتی و تحقیقاتی در کلیه زمینه­های مربوط به نانو و فناوری­های مرتبط با آن به فعالیت بپردازند. همچنین دانش­آموختگان این دوره می­توانند در مراکز آموزشی به عنوان کارشناس ارشد فعالیت نمایند.

 

مهندسی سیستم­های محیط زیست

به منظور تحقق اصل ۵۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و در راستای بند ۱۲ اصل سوم، اصل بیست و نهم و بند یک، اصل چهل و سوم قانون اساسی مبنی بر تأمین و مدیریت بهداشت، محیط زیست و پی ریزی اقتصاد صحیح در زمینه بهداشت و ایمنی، لزوم تأمین آب آشامیدنی بهداشتی، دفع یا تصفیه مواد زائد جامد، مایع و کنترل آلودگی هوا و صدا برای ایجاد محیطی سالم و بهداشتی، تربیت کارشناسان فنی و مدیران آگاه و متخصص در زمینه مهندسی سیستم‌های محیط زیست به ویژه در محیط های صنعتی و طبیعی از ضروریات اساسی محسوب می گردد.

کارشناسی ارشد مهندسی سیستم های محیط زیست از رشته های جدید محسوب می‌شود که دارای دو بعد مهندسی سیستم و مهندسی محیط زیست می باشد. مهندسی سیستم، شاخه‌ای از مهندسی است که با وجود سیستم‌های پیچیده و بزرگ پیشرفت نموده است. مهندسی سیستم های محیط زیست با ترکیب شاخه مهندسی سیستم با مهندسی محیط زیست در راستای ارائه تدابیر و راهکارهایی برای مدیریت اجزاء محیط زیست، صنعت و اجتماع در جهت رسیدن به توسعه پایدار می­باشد. دانش آموختگان رشته‌های مختلف به خصوص رشته­های مهندسی از قبیل مهندسی صنایع مکانیک و عمران که علاقمند به ادامه تحصیل در تخصص محیط زیست باشند، فرصت مناسبی برای ادامه تحصیل در این رشته می یابند. این رشته مجموعه آموزشی- پژوهشی و کاربردی است که برای سیستم های مختلف ملاحظات محیط زیست را به صورت توأمان با بهره گیری از دروس نظری و عملی جهت افزایش اطلاعات و توانایی‌های دانشجویان مربوطه و ایجاد زمینه کافی برای درک کارشناسی آنها از سیستم های طبیعی و مصنوعی و ارتباط آنها با محیط زیست عرضه می دارد.

کارشناسی ارشد مهندسی سیستم های محیط زیست جهت تربیت دانشجویانی طراحی شده است که با مهارت های لازم بتوانند بعد از فارغ التحصیلی تصمیمات محیط زیستی را در زمینه سیستم مربوطه به‌ خوبی اتخاذ نمایند و این برتری را در زمینه های صنعتی و محیط زیست به اجرا درآورند.

 

مهندسی ایمنی، بهداشت و محیط ‌زیست

مهندسی ایمنی، بهداشت و محیط ‌زیست (HSE) شامل یک سیستم مدیریتی با هدف شناسایی و کنترل ریسک‌های بهداشت جسمانی، بهداشت روانی، ایمنی و محیط‌زیست می‌باشد. این رشته یک دوره آموزشی مهندسی بین ‌رشته‌ای است که در حوزه‌های مختلف مهندسی صنایع، مهندسی شیمی، مکانیک، فیزیک، عمران، نفت، گاز، متالورژی، بهداشت‌حرفه‌ای، بهداشت و محیط‌زیست، کاربردی وسیع دارد. نظام مدیریت یکپارچه HSE به تبیین تأثیر متقابل عوامل بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست پرداخته و از این طریق نواقص، مخاطرات بالقوه، حوادث و مشکلات را بطور نظام‌مند مورد ارزیابی قرار داده و روش‌های مبتنی بر پیشگیری را ارائه می‌دهد. HSE همچنین استراتژی به حداقل رساندن اثرات نامطلوب صنعت بر محیط و افزایش اثرات مطلوب عوامل مذکور بر تأمین ایمنی همه¬جانبه نیروی انسانی سازمان، تجهیزات و تاسیسات، به صفر رساندن حوادث و آسیب‌ها از طریق حذف شرایط ناایمن و ارتقاء سلامت افراد، ایمنی و محیط‌زیست در کلیه سطوح سازمان و حفاظت از محیط‌زیست به عنوان سرمایه بشریت را دنبال می‌کند.

با توجه به خسارات قابل ملاحظه­ای که عمدتا ناشی از عدم توجه به مسائل مرتبط با HSE به صورت سالانه متوجه کشور می­شود، برگزاری دوره تحصیلات تکمیلی کارشناسی ارشد مهندسی ایمنی، بهداشت و محیط زیست (HSE) ضروری می­باشد. دوره کارشناسی ارشد این رشته مجموعه­ای آموزشی و پژوهشی، مرکب از دروس نظری، کاربردی و برنامه تحقیقاتی است. هدف از برگزاری این دوره تربیت مهندسان متخصص در زمینه فوق و ایجاد انگیزه کافی برای درک و توسعه حوزه ایمنی می­باشد. بدین منظور طیف گسترده­ای از مسائل مرتبط با ایمنی و سلامت مورد بحث قرار می­گیرند. این مسائل شامل آثار مستقیم ناشی از حوادث مانند خسارات جانی و مالی و نیز آثار غیر مستقیم مانند آثار بلند مدت اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی می­باشند.

از دانش آموختگان این دوره آموزشی انتظار می­رود تا در زمینه­های زیر دارای تخصص کافی باشند:

• طراحی ایمنی تاسیسات آب و فاضلاب شهری و صنعتی
• کنترل آلودگی‌های حاصل از مواد زائد جامد
• برنامه‌ریزی و مدیریت اجرای طرح‌های زیست‌محیطی
• آشنایی با بهداشت محیط‌های شهری و صنعتی
• متخصص در زمینه بحران‌های طبیعی و صنعتی، روش¬های شناسایی علل وقوع، تحلیل، مدیریت و ارزیابی حوادث
• متخصص در زمینه شناخت آلودگی‌های زیست محیطی در محیط‌های آبی و خاکی و هوایی و روش‌های کنترل و ساخت فناوری‌های مرتبط با کنترل آن‌ها

• شناسایی و اندازه‌گیری عوامل فیزیکی و شیمیایی زیان‌آور محیط کار، ارزشیابی نتایج حاصله و رفع اشکالات اساسی در صنایع مختلف
• تشخیص عوامل مهم بیولوژیکی محیط کار
• تشخیص و بررسی عدم انطباق شرایط کار با قابلیت‌های جسمی و روانی افراد شاغل در صنایع
• توانایی شناخت مسایل ایمنی محیط کار و علل بروز حوادث ناشی از کار و مدیریت حوادث
• شناخت آثار و علایم مسمومیت‌های عمده شغلی و یا بیماری‌های مهم حرفه‌ای
• بهداشتی نمودن محیط در صنایع، تأمین آب شرب بهداشتی، مدیریت پسماند و فاضلاب‌های صنعتی